Vooruit binnen grenzen
In “De Atlas voor gemeenten 2024”, waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland worden vergeleken, staat Ede qua sociale cohesie op de eerste plaats. In datzelfde onderzoek scoort Ede hoog op brede welvaart. Uitslagen om te koesteren. Ede is een geliefde plek om te wonen. Centraal in het land, met de rust van het groen van de Veluwe. Ook is Ede een ondernemende gemeente. Met een innovatieve agrarische sector en bloeiend bedrijfsleven zijn we de hoofdstad van de regio Foodvalley.
Die kracht van Ede trekt steeds meer mensen aan. We zijn groot geworden door het kleine te koesteren. Van een klein heidedorpje met omliggende gehuchten honderd jaar geleden, tot de stad en dorpen van vandaag. Van enkele duizenden inwoners toen, tot 125.000 inwoners anno 2025 en groeiend naar 150.000 inwoners in 2040. Daar waar andere gemeenten te maken hebben met krimp of consolidatie, groeit Ede door.
Niet investeren om te groeien, maar om perspectief te bieden aan toekomstige generaties
Die groei in inwoners maakt dat Ede zich in een schaalsprong bevindt. Voor deze toename aan inwoners zijn extra huizen, maatschappelijke voorzieningen en arbeidsplaatsen nodig. Als gemeente moeten we ons voorbereiden en deze groei zo goed mogelijk faciliteren. Dit college vertegenwoordigt een brede coalitie, en dus een groot deel van de Edese samenleving. Dat betekent ook dat zij in de breedte wil investeren, ten behoeve van alle inwoners. We bouwen niet omdat we zo graag groeien, maar om de huidige en toekomstige generatie een goede woning in een fijne leefomgeving te bieden. Denk aan het stationskwartier, waar we als college trots op zijn. Hier zijn hele grote stappen gezet voor de toekomst en specifiek voor de bereikbaarheid van Ede.
Naast extra woningen in Doesburgerbroek, willen we graag investeren in Hart voor Ede-Zuid om ook daar de brede welvaart te verhogen en te zorgen voor een fijn woon- en leefklimaat. We zetten ook in op investeringen in maatschappelijke voorzieningen, zoals het Concept Friso, de nieuwbouw van het zwembad Nieuw-Hoekelum en de nieuwe fietsbrug over de Klinkenbergerweg (net gedoopt tot Pegasusbrug), als onderdeel van het stationskwartier. Al deze grote investeringen zijn in lijn met het Bestuursakkoord “Samen bouwen aan de toekomst” en zijn nodig om die schaalsprong van Ede te faciliteren. We werken met onze partners in de Regio Foodvalley graag samen, zodat we sterker bij het Rijk en de provincie staan om de schaalsprong mede te faciliteren door de toekenning van gelden.
We willen hier graag gebruik maken van de gelegenheid om alle inwoners van Ede te bedanken voor hun geduld de afgelopen maanden en jaren. U heeft last gehad van veel omleidingen, extra reistijd en overlast. Dit zal de komende periode helaas nog voortduren, maar gelukkig is het de moeite waard en krijgen we er een mooier en toegankelijker Ede voor terug.
Ede is Nederland in het klein
Die groei heeft grenzen en is binnen die grenzen ook ingewikkeld te realiseren. Landelijke ontwikkelingen vinden direct hun weerslag in Ede. Ede is Nederland in het klein. Denk aan de noodzaak om onze natuur te herstellen vanwege de hoge stikstofdepositie, de onzekerheid voor boeren, netcongestie en de krapte op de arbeidsmarkt. Ieder stukje ruimte heeft al een bestemming en de helft van ons grondgebied is natuur. Die natuur maakt Ede geliefd en uniek, maar betekent ook dat bouwen en verder groeien bovengemiddeld complex is.
Oog voor verschillen tussen inwoners
Terug naar onze inwoners. Want ondanks die mooie scores op sociale cohesie en brede welvaart zijn er ook grote verschillen in inkomen, gezondheid en welzijn. In de wijk Enka bijvoorbeeld leven bewoners een stuk langer in goede gezondheid dan in de wijk Hoogbouw Ede-Zuid. We willen een gemeente zijn waar iedereen zich thuis voelt, mee kan doen en zichzelf kan zijn. Met meer gezonde levensjaren en minder gezondheidsverschillen. Tegelijkertijd groeit het aantal inwoners en dus ook het aantal inwoners dat (tijdelijk) ondersteuning nodig heeft, waardoor we ook op sociaal terrein keuzes moeten maken over hoe en waar we geld aan uitgeven. Bezuinigingen op het terrein van veiligheid worden ontzien. Hier zijn er vooral zorgen om het alcohol- en middelengebruik, onder andere in het verkeer.
In Ede kunnen inwoners rekenen op een betrouwbare en efficiënte overheid
Een betrouwbare en slagvaardige overheid is randvoorwaardelijk en uitgangspunt bij de inrichting van onze gemeente. Ede wacht niet af, maar pakt het initiatief op onderwerpen die belangrijk zijn voor onze inwoners. We zijn een overheid die wendbaar en weerbaar is en wil blijven. Slank, efficiënt en effectief ingericht. Onze dienstverlening sluit aan bij de behoeften van onze inwoners. In duidelijke taal en snel en zorgvuldig geleverd.
Robuust perspectief
Met de staat van Ede, de huidige ontwikkelingen, de input van inwoners en de consultatie van de raad in het achterhoofd hebben we als college goed afgewogen welke ombuigingen we willen toepassen en wanneer we deze toepassen. Zodat er evenwicht ontstaat tussen het gepast omgaan met de onzekere financiële positie én het juiste blijven doen voor Ede in het hier en nu en in de toekomst. Een balans dus, tussen ombuigingen en investeringen, tussen investeren waar nodig en substantieel hervormen (WMO en Jeugd), tussen behouden wat goed is in Ede en het faciliteren van de nodige groei en tussen besparende en inkomens verhogende maatregelen.
We lossen een groot deel van de financiële tekorten op (circa € 15 miljoen in 2029, inclusief de eerdere maatregelen uit de Programmabegroting 2025-2028), maar we hebben nadrukkelijk nog extra geld van het Rijk nodig.
Deze € 15 miljoen is evenwichtig verdeeld over de drie categorieën aan maatregelen:
1. Besparen door taken niet of anders doen (41%).
2. Besparen door taken efficiënter te organiseren en uit te voeren (27%).
3. Verhogen van de inkomsten (30%).
De overige 2% wordt gerealiseerd via financiële instrumenten (inzetten egalisatiereserve kapitaallasten)
Afwegingen binnen het ruimtelijk domein
De hiervoor geschetste ontwikkelingen zijn ons uitgangspunt en voor de keuzes binnen het ruimtelijk domein is onze Omgevingsvisie 2040 leidend.
We bezuinigen expliciet niet op natuur en landbouw. We zijn heel dankbaar voor de nabijheid van natuur en daar willen we zuinig op zijn. Daarom hebben we onder andere de Ginkel heringericht en werken we aan concreet natuurherstel in het Edese Bos. Tevens is de aanpak op natuur en landbouw randvoorwaardelijk om groei van Ede mogelijk te maken.
We besparen beperkt op onze economie en blijven inzetten op duurzaamheid. Doordat we veel rijksmiddelen tot onze beschikking hebben, is het mogelijk om wat te besparen op onze gemeentelijke middelen voor duurzaamheid. Het belang van goed beheer van de openbare ruimte reikt verder dan alleen het hoognodige onderhoud. Een groene, schone, opgeruimde en prettige leefomgeving draagt ook bij aan het welbevinden. We kiezen voor een geringe taakstelling op het beheer van de openbare ruimte en tegelijkertijd gaan we door met onder andere het verbreden en verbeteren van fietspaden.
De bouw van het nieuwe zwembad wordt met een jaar getemporiseerd. We weten dat lichaamsbeweging belangrijk is voor lichaam en geest en helpt om gezondheidsproblemen te voorkomen. Er wordt daarom verder niet bezuinigd op sport. Ook op cultuur wordt niet bezuinigd, dit past bij wat voor Ede wij willen zijn en de sprong die we op cultuur nog te maken hebben. Naast de vele ontwikkelingen in Ede-stad vergeten we de buitenwijken en dorpen niet. Denk aan het realiseren van de gebiedsagenda’s en de werkzaamheden in Wekerom en Otterlo.
Er wordt onder andere bespaard op vraagafhankelijk vervoer en het algemene budget ruimtelijke ontwikkeling. Het planatelier gaat meer kostendekkend werken.
Afwegingen binnen het sociaal domein
Leidend voor de keuzes binnen het sociaal domein is de Visie op het Sociaal Domein die in de kern uitgaat van ‘voorkomen is beter dan genezen’. We gaan ongelijk investeren voor gelijke kansen. We geloven in preventie, ondersteuning van kwetsbare groepen, een sociale basis en bestaanszekerheid. We bezuinigen op dubbele voorzieningen en inefficiëntie, individuele voorzieningen en bepaalde subsidies. Dit resulteert met name in flinke bezuinigingen op de WMO, het substantieel hervormen van WMO en de Jeugdzorg om de toekomstige groei zo goed mogelijk op te vangen, het stoppen met niet wettelijke taken met betrekking tot gezondheid, meer doelmatigheid aanbrengen in de collectieve zorgkostenverzekering, het afbouwen van Beschermd Wonen plekken en het beëindigen van het programma Food.
Besparen door taken efficiënter te organiseren en uit te voeren
In totaal wordt in 2029 € 3,9 miljoen omgebogen door taken efficiënter te organiseren. Het grootste deel daarvan wordt gerealiseerd door de eigen organisatie efficiënter te maken. We bouwen sinds 2021 aan een structureel effectievere en efficiëntere organisatie, die toegerust is op de complexe opdrachten en veranderende context van een gemeente. Hierdoor passen alleen weloverwogen ombuigvoorstellen binnen deze ontwikkeling. De besparing wordt gerealiseerd door I) een actief personeelsbeleid te voeren via normering van de P-budgetten, II) via ICT en procesoptimalisatie efficiencyverbetering en verlagen van de werkdruk te realiseren en III) het meer concentreren en indikken van huisvesting. Om dit te realiseren is een investeringsbudget van € 1,5 miljoen nodig. Uiteraard wordt niet bezuinigd op onze dienstverlening.
Aangezien wij als gemeente flink moeten ombuigen, is het niet meer dan logisch dat onze verbonden partijen hier ook aan bijdragen. Denk hierbij aan Gemeenschappelijke Regelingen die we hebben en grote samenwerkingspartners.
Verhogen van de inkomsten
Door de middelen gemeentefonds die we toch ontvangen hebben, is slechts een beperkte extra verhoging op de inkomsten nodig. Bij de Programmabegroting 2025-2028 is als onderdeel van de ombuigopdracht al € 4 miljoen gerealiseerd door onder andere de OZB met 10% te verhogen. Hier komt nog structureel € 660.000 bij doordat we de toeristen- en forensenbelasting verhogen, de tarieven voor kort parkeren anders staffelen en een geringe verhoging van de tarieven voor parkeervergunningen. Een extra verhoging van de OZB is vooralsnog niet nodig.
Tot slot
Ondanks onzekerheden vanuit het Rijk en dus onzekere financiën presenteren we een robuust financieel beeld voor zover we dat kunnen. Ons doel is dat Ede die aantrekkelijke gemeente in het groen blijft waar inwoners met plezier kunnen wonen, werken én recreëren. Maar om dit doel te realiseren, moet het Rijk wel haar verantwoordelijkheid pakken. Met deze Perspectiefnota hebben we goed afgewogen welke ombuigingen toe te passen en wanneer we deze toepassen. Zodat er evenwicht ontstaat tussen het gepast omgaan met de onzekere financiële positie én het juiste blijven doen voor Ede in het hier en nu en in de toekomst.
En we weten ook dat we er hiermee nog niet zijn. De onzekerheid blijft. Maar door de gedegen aanpak van dit ombuigtraject is gemeente Ede goed voorbereid op dat wat de toekomst brengt.